Δρ. Αναστάσιος Ν. Σπαντιδέας

ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΧΡΟΝΙΑΣ ΚΟΠΩΣΗΣ Ή ΜΥΑΛΓΙΚΗ ΕΓΚΕΦΑΛΟΜΥΕΛΙΤΙΔΑ

• By Tassos Spandideas
• 29 March, 2016
• Comments Off on ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΧΡΟΝΙΑΣ ΚΟΠΩΣΗΣ Ή ΜΥΑΛΓΙΚΗ ΕΓΚΕΦΑΛΟΜΥΕΛΙΤΙΔΑ

ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΧΡΟΝΙΑΣ ΚΟΠΩΣΗΣ Ή ΜΥΑΛΓΙΚΗ ΕΓΚΕΦΑΛΟΜΥΕΛΙΤΙΔΑ                                                                                       Αναστάσιος Σπαντιδέας MD, PhD, FCCP                                                                                                                                                    Παθολόγος – Κλινικός Φαρμακολόγος

Το σύνδρομο χρόνιας κόπωσης (ΣΧΚ) είναι μια πραγματική νοσολογική οντότητα η οποία πολλές φορές αποδίδεται, κακώς, στη φαντασία του ασθενούς  ή σε ψυχολογικά αίτια. Ο λόγος είναι κυρίως ότι στο σύνδρομο αυτό λείπουν χαρακτηριστικά κλινικά και εργαστηριακά ευρήματα με αποτέλεσμα ο γιατρός μη μπορώντας να στηρίξει μια εμπεριστατωμένη διάγνωση το αποδίδει σε ψυχολογικά αίτια ή σε φαντασιώσεις του ασθενούς.

ΟΡΙΣΜΟΣ ΣΥΝΔΡΟΜΟΥ ΧΡΟΝΙΑΣ ΚΟΠΩΣΗΣ

Η ονομασία του ΣΧΚ έχει περάσει από πολλά στάδια και σήμερα στις μεν ΗΠΑ ονομάζεται Σύνδρομο Χρόνιας Κόπωσης (Chronic Fatigue Syndrome)  στην δε Ευρώπη και κυρίως στο Ηνωμένο Βασίλειο Εγκεφαλομυαλγία ή Μυαλγική Εγκεφαλομυελίτιδα (Encephalomyalgia or Myalgic Encephalomyelitis). Ο όρος Μυαλγική Εγκεφαλοπάθεια  δόθηκε από Βρετανούς επιστήμονες οι οποίοι είχαν παρατηρήσει ότι στα αρχικά συμπτώματα του συνδρόμου περιλαμβάνονται :

–          Εγκεφαλικές εκδηλώσεις οι οποίες εμφανίζονται κατά βάση σαν νοητικές διαταραχές και

–          Μυοσκελετικές εκδηλώσεις οι οποίες εμφανίζονται σαν χρόνια κόπωση.

Πρόσφατα το  Ινστιτούτο Ιατρικής των ΗΠΑ πρότεινε την αντικατάσταση των ανωτέρω ονομασιών του συνδρόμου με την ονομασία του σε Συστηματική Νόσο Δυσανεξίας στην Άσκηση  (Systemic Exertion Intolerance Disease) πιστεύοντας ότι με τον όρο αυτό  αντικατοπτρίζεται καλύτερα το κύριο σύμπτωμα που παρουσιάζουν οι ασθενείς και που είναι η μετά κόπωση αδυναμία/εξάντληση. Στην παρούσα αναφορά θα διατηρήσουμε τον όρο του Συνδρόμου Χρόνιας Κόπωσης χάριν συντομίας και ιστορικότητας.

Σύμφωνα με το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Ασθενειών των ΗΠΑ (CDC) για να χαρακτηρισθεί ένα άτομο ως πάσχων από ΣΧΚ θα πρέπει :
1. Να αναφέρει αίσθημα χρόνιας σοβαρής κόπωσης για διάστημα άνω των 6 συνεχόμενων μηνών και να έχουν αποκλεισθεί από τη διάγνωση άλλες γνωστές παθολογικές καταστάσεις που προκαλούν χρόνια κόπωση
2. Να εμφανίζει τουλάχιστον 4 ή περισσότερα από τα κατωτέρω:
– Σημαντική μείωση της προσφάτου μνήμης ή της ικανότητας συγκέντρωσης
– Πονόλαιμο
– Ευαίσθητους στην ψηλάφηση μικρούς λεμφαδένες
– Μυαλγίες
– Πολυαρθραλία χωρίς οίδημα ή ερυθρότητα των αρθρώσεων
– Κεφαλαλγία νέου τύπου, χαρακτηριστικών ή βαρύτητας
– Μη αναζωογονητικός ύπνος (ύπνος που δεν ξεκουράζει)
– Μετά προσπάθεια αδυναμία η οποία διαρκεί πάνω από 24 ώρες

Τα ανωτέρω συμπτώματα θα πρέπει να επιμένουν ή να υποτροπιάζουν για διάστημα τουλάχιστον 6 συνεχόμενων μηνών και να μην προηγούνται χρονικά του αισθήματος κόπωσης.

Στα παιδιά και στους εφήβους το ΣΧΚ αποτελεί μία από τις πιο συχνές αιτίες απουσιασμού από το σχολείο. Αν και τα συμπτώματα στα παιδιά ουσιαστικά είναι τα ίδια με αυτά των ενηλίκων εν τούτοις τα παιδιά μπορούν να παρουσιάζουν μερικά πρόσθετα συμπτώματα όπως κοιλιακά άλγη, ναυτία, έμετοι και ρινική συμφόρηση. Είναι δύσκολο να ορισθεί το ΣΧΚ  στα παιδία και στους εφήβους γι΄αυτό και στις περισσότερες παιδιατρικές μελέτες χρησιμοποιούνται τα κριτήρια που προτείνονται από το CDC.

Σύμφωνα με το Ινστιτούτο Ιατρικής των ΗΠΑ (Institute of Medicine) για να διαγνωσθεί το ΣΧΚ σε ένα άτομο (ενήλικο ή παιδί) πρέπει να παρουσιάζει και  τα 3 από τα κάτωθι κριτήρια:
1. Mία σημαντική μείωση της ικανότητας ενασχόλησης με τις προ της ασθένειας επαγγελματικές, εκπαιδευτικές, κοινωνικές  ή προσωπικές δραστηριότητες  η οποία  διαρκεί περισσότερο από 6 μήνες , συνοδεύεται από αίσθημα κόπωσης το οποίο συχνά είναι έντονο, είναι νεοεμφανιζόμενο ή έχει σαφή χρονική έναρξη (δεν είναι δια βίου), δεν είναι αποτέλεσμα εν εξελίξει εντόνου άσκησης και δεν βελτιώνεται σημαντικά με την ανάπαυση
2. Αδυναμία/εξάντληση μετά άσκηση
3. Μη αναζωογονητικό ύπνο (ύπνος  που δεν ξεκουράζει)
Επίσης το άτομο θα πρέπει να έχει τουλάχιστον ένα από τα κάτωθι 2 κριτήρια :
α. Νοητικές διαταραχές
β. Δυσανεξία στην ορθοστασία

Η έννοια του όρου κόπωση δεν έχει την ίδια ερμηνεία από όλους τους ασθενείς. Έτσι ο όρος  κόπωση μπορεί να εκφρασθεί σαν εξάντληση, αδυναμία, κατάρρευση ή και έλλειψη ενέργειας. Υπό την ευρύτερη έννοια και υπό φυσιολογικές συνθήκες το αίσθημα της κόπωσης εγκαθίσταται στον οργανισμό μας  όταν μια σωματική ή πνευματική προσπάθεια ή συνδυασμός αυτών ξεπερνά τα όρια που διαθέτει κάποιος οργανισμός. Τα όρια αυτά προκαθορίζονται από γενετικούς παράγοντες αλλά και από το βαθμό εξάσκησης και ικανοποιητικού ύπνου κάθε ατόμου.

ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΟΥ ΧΡΟΝΙΑΣ ΚΟΠΩΣΗΣ

Λόγω έλλειψης συμφωνίας, μέχρι και σήμερα, για τον ορισμό του ΣΧΚ η ακριβής επίπτωση του συνδρόμου δεν είναι γνωστή. Μελέτες στις οποίες ή διάγνωση βασίστηκε στα κριτήρια του CDC υπολογίζουν την επίπτωση του ΣΧΚ σε 1% (εύρος κυμαινόμενο από 0,1%- 6,4% με μέση τιμή 1%). Υπολογίζεται ότι στις ΗΠΑ υποφέρουν από το Σύνδρομο, σύμφωνα με διάφορους υπολογισμούς,  836.000 έως 2,5  εκατομμύρια ασθενείς και εξ αυτών το 84% – 91% παραμένει αδιάγνωστο.

Το ΣΧΚ προσβάλει όλες τις ηλικίες, όλες τις κοινωνικές τάξεις και όλες τις εθνικότητες. Το ΣΧΚ προσβάλλει με μεγαλύτερη συχνότητα τις γυναίκες από τους άνδρες (4 στους 5 ασθενείς είναι γυναίκες) και είναι νόσος της νεαρής και μέσης ηλικίας. Η μέση ηλικία έναρξης του ΣΧΚ είναι τα 33 έτη αλλά η νόσος μπορεί να παρουσιασθεί από την ηλικία των 10 ετών έως την ηλικία των 77 ετών.

Το 25% των ασθενών με ΣΧΚ είναι άνεργοι ή λαμβάνουν κάποιο επίδομα ανικανότητας.

Στα παιδιά η τυπική ηλικία έναρξης του ΣΧΚ είναι τα 13-15 έτη αλλά περιπτώσεις του συνδρόμου έχουν περιγραφεί σε ηλικίες ακόμα και 5 ετών.

ΑΙΤΙΟΠΑΘΟΓΕΝΕΙΑ ΤΟΥ ΣΥΝΔΡΟΜΟΥ ΧΡΟΝΙΑΣ ΚΟΠΩΣΗΣ

Η αιτιολογία του ΣΧΚ παραμένει εν πολλοίς άγνωστη αν και κατά καιρούς έχουν προταθεί διάφορες αιτιολογίες που όμως καμία δεν καλύπτει το σύνολο των περιπτώσεων . Η νόσος φαίνεται ότι είναι λοιμώδους αιτιολογίας με ενεργοποίηση του ανοσολογικού συστήματος. Οι ειδικοί που ασχολούνται με τη νόσο θεωρούν ότι υπάρχει μια ανώμαλη ανοσολογική απάντηση σε ένα μεγάλο αριθμό λοιμωδών ή περιβαντολλογικών ερεθισμάτων που οδηγεί σε μια κατάσταση χρόνιας φλεγμονής, διαταραχής του αυτονόμου, υπολειτουργία  του άξονα υποθάλαμος-υπόφυση-επινεφρίδια και νευροενδοκρινική απορρύθμιση.

Ένας σημαντικός αριθμός από φυσικές διαταραχές  έχουν ανιχνευθεί στα άτομα που πάσχουν από ΣΧΚ με την χαρακτηριστικότερη από αυτές την δυσανεξία στην άσκηση που διαφοροποιεί σαφώς τα άτομα με ΣΧΚ από τα φυσιολογικά. Επίσης μια σειρά από παραμέτρους που επηρεάζονται από την άσκηση έχουν βρεθεί να είναι μειωμένες  στα άτομα με ΣΧΚ όπως η κατανάλωση οξυγόνου και η φόρτιση κατά τη δοκιμασία κοπώσεως ή η μεταβολή της έκφρασης των γονιδίων κατά την μετρίου βαθμού κόπωση.

Άλλα ευρήματα περιλαμβάνουν την πρόσφατα περιγραφείσα  αμφοτερόπλευρη ατροφία της λευκής ουσίας στα άτομα με ΧΣΚ καθώς και τη μείωση της κυτταροτοξικής δραστηριότητας των φυσιολογικών Τ-φονικών λεμφοκυττάρων και την αύξηση των επιπέδων  πολλαπλών προ-φλεγμονωδών κυττοκινών.

Σημαντική αύξηση και των non-Hodgkin λεμφωμάτων έχει βρεθεί σε ηλικιωμένους ασθενείς  ηλικίας  66-99 3τών με ΣΧΚ. Υπενθυμίζεται ότι ο ιός Epstein-Barr έχει ενοχοποιηθεί σαν αιτιολογικός παράγοντας τόσο για το ΣΧΚ όσο και για τα non-Hodgkin λεμφώματα.

Σε γαστροσκοπικές βιοψίες του άντρου σε ασθενείς με ΣΧΚ βρέθηκε, σε στατιστικά σημαντικό βαθμό,  θετική χρώση στην πρωτεΐνη 1 του καψιδίου εντεροϊού (στο 80% των ασθενών με ΣΧΚ έναντι μόλις 20% των μαρτύρων).

Οι λοιμώδεις όμως παράγοντες είναι αυτοί που  έχουν ενοχοποιηθεί περισσότερο για την εκδήλωση του ΣΧΚ . Στους περισσότερους ασθενείς με ΣΧΚ ανευρίσκονται υψηλοί τίτλοι αντισωμάτων  έναντι των Χλαμυδίων της πνευμονίας (Clamydia pneumonia). Πολλοί πιστεύουν ότι αντιγόνα άλλων λοιμώξεων μπορούν να ενεργοποιήσουν και να αυξήσουν τους τίτλους αντισωμάτων των Χλαμυδίων της πνευμονίας . Υψηλοί τίτλοι όμως αντισωμάτων έναντι των Χλαμυδίων της πνευμονίας βρίσκονται και σε υγιή κατά τα άλλα πληθυσμό καθιστώντας έτσι αμφίβολη την αιτιολογική συσχέτιση αυτών με το ΣΧΚ. Σε μερικούς ασθενείς με ΣΧΚ ανευρίσκονται υψηλοί τίτλοι IgM αντισωμάτων έναντι χλαμυδίων ενδεικτικών πρόσφατης χλαμυδιακής λοίμωξης. Στους ασθενείς αυτούς η χορήγηση αντι-χλαμυδιακής αγώγής  μπορεί να έχει καλό θεραπευτικό αποτέλεσμα στην αντιμετώπιση του ΣΧΚ.

To ίδιο ισχύει και με τον ιό της λοιμώδους μονοπυρήνωσης  (τον ιό Ebstein-Barr) όπου υψηλοί τίτλοι αντισωμάτων κυρίως IgG ανευρίσκονται με μεγάλη συχνότητα στους ασθενείς με ΣΧΚ αλλά εξίσου συχνά αυξημένοι τίτλοι αντισωμάτων του ιού ανευρίσκονται και στο γενικό πληθυσμό γεγονός που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο ιός αυτός ή η λοιμώδης μονοπυρήνωση δεν είναι ταυτόσημοι με το  ΣΧΚ. Άλλωστε ένας αυξημένος  τίτλος IgG αντισωμάτων είναι ενδεικτικός  παλαιότερης έκθεσης του οργανισμού στον ιό Epstein-Barr και όχι οξεία λοίμωξη που θα μπορούσε εν μέρει να εξηγήσει μερικά συμπτώματα της νόσου.

Άλλοι ιοί  που έχουν ενοχοποιηθεί για την πρόκληση του ΣΧΚ είναι οι ερπητοϊοί (κυρίως ο HHV-6), οι ιοί κοξάκοι Β (coxsackievirus B), oι ιοί spuma (spumaviruses) και ακόμα ο ιός της ανθρωπίνου λευχαιμίας από Τ-λεμφοκύτταρα. Σε μια σχετικά πρόσφατη μελέτη σε 68 από τους 101 ασθενείς που διαγνώσθηκαν με ΣΧΚ απομονώθηκε ο ιός XMRV(xenotropic murine leukemia virus).

Συνήθως οι ασθενείς με ΣΧΚ παρουσιάζουν αυξημένους τίτλους αντισωμάτων σε περισσότερους από έναν από τους ανωτέρω αναφερομένους λοιμώδεις παράγοντες .

ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΔΡΟΜΟΥ ΧΡΟΝΙΑΣ ΚΟΠΩΣΗΣ

Η διάγνωση του ΣΧΚ βασίζεται κυρίως  στο ιστορικό, την φυσική εξέταση  και στον αποκλεισμό άλλων παθήσεων που μπορούν να προκαλούν αίσθημα χρόνιας κόπωσης.

Από το ιστορικό
Πρέπει να πληρούνται τα κριτήρια που έχουν προταθεί είτε από το Kέντρο Ελέγχου και Πρόληψης των Ασθενειών των ΗΠΑ(CDC) είτε από το Ινστιτούτο Ιατρικής των ΗΠΑ. Το αίσθημα κόπωσης που διαρκεί πάνω από 6 μήνες και οι νοητικές διαταραχές θα πρέπει να υπάρχουν σε όλες τις περιπτώσεις.

H εκδήλωση του ΣΧΚ συνήθως είναι αιφνίδια και συνοδεύεται από κάποια γριπώδη συμπτώματα σε ένα άτομο που μέχρι τώρα δεν παραπονιόταν για κανένα σύμπτωμα. Πολλοί ασθενείς αναφέρουν στο ιστορικό τους ότι της χρόνιας κόπωσης προηγήθηκε κάποια λοίμωξη όπως λοιμώδης μονοπυρήνωση (κυρίως από ιό Epstein-Barr και σπανιότερα από κυτταρομεγαλοϊό), πνευμονία (κυρίως άτυπη), διαρροϊκό σύνδρομο ή κάποια λοίμωξη του ανώτερου αναπνευστικού.  Στους ασθενείς με τέτοιες λοιμώξεις το αίσθημα κόπωσης διαρκεί συνήθως όσο η οξεία φάση της νόσου και υποχωρεί μερικές ημέρες μετά την υποχώρηση των οξέων συμπτωμάτων της νόσου. Στους ασθενείς με ΣΧΚ το αίσθημα κόπωσης παραμένει τουλάχιστον 6 μήνες μετά την ανάρρωση από την οξεία λοίμωξη.

Οι ασθενείς με ΣΧΚ παρουσιάζουν νοητικές διαταραχές του τύπου της απώλειας της προσφάτου μνήμης ενώ η απώτερη μνήμη λειτουργεί φυσιολογικά. Επίσης μπορεί να παρουσιάζουν δυσλεκτικές εκδηλώσεις του τύπου να μην μπορούν, κατά την ομιλία τους , να θυμηθούν κάποιες λέξεις γεγονός που μπορεί να διαταράσσει τη λειτουργικότητά τους ή να παρουσιάζουν βραδείες αντιδράσεις.

Από απόψεως προσωπικότητας οι ασθενείς με ΣΧΚ συνήθως ανήκουν στους τύπους Α (άτομα εξωστρεφή, ανυπόμονα, ανταγωνιστικά, φιλόδοξα, επιθετικά).¹⁵ Οι ασθενείς με ΣΧΚ δεν είναι κατά φαντασία ασθενείς, δεν πάσχουν από αρρωστοφοβία και δεν προσδοκούν κανένα όφελος παραπονούμενοι για τα συμπτώματά τους. Τους ενοχλεί αφάνταστα το ότι δεν μπορούν να επανέλθουν στην πρότερη κατάσταση υγείας των και να είναι απόλυτα λειτουργικοί στο σπίτι και στη δουλειά τους.

Η κατάθλιψη στους ασθενείς με ΣΧΚ είναι αντιδραστική δηλ εγκαθίσταται δευτερογενώς σαν αποτέλεσμα της αδυναμίας τους να απολαύσουν τη ζωή λόγω του παρατεταμένου και εντόνου  αισθήματος κόπωσης που αισθάνονται. Στην κλασική κατάθλιψη οι καταθλιπτικοί ασθενείς δεν παρουσιάζουν νοητικές διαταραχές όπως π.χ απώλεια της προσφάτου μνήμης και η κατάθλιψή τους αναφέρεται ότι υπάρχει για μεγάλο χρονικό διάστημα (πολλές φορές έτη).

Από την κλινική εξέταση

Στην πλειονότητα των περιπτώσεων κατά τη φυσική εξέταση δεν ανευρίσκονται παθολογικά  σημεία. Σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να βρεθούν κατά την ψηλάφηση μικροί, ευκίνητοι και ανώδυνοι λεμφαδένες στον τράχηλο, στις μασχάλες ή στις βουβωνικές χώρες. Μεμονωμένοι, μεγάλοι, επώδυνοι και σκληροί λεμφαδένες συνήθως παραπέμπουν σε άλλες διαγνώσεις και όχι σε ΣΧΚ. Σε αρκετές περιπτώσεις στο στοματοφάρυγγα μπορεί να υπάρχει  ερυθρωπό ή λευκωπό επίχρισμα χωρίς την ύπαρξη φαρυγγίτιδας. Μπορεί το επίχρισμα αυτό να είναι συχνό σε ασθενείς με ΣΧΚ όμως το εύρημα αυτό δεν είναι ειδικό και πρέπει να αποκλεισθούν και άλλες παθήσεις που το παρουσιάζουν.  Η δημιουργία αυτού του επιχρίσματος δεν είναι γνωστή παρ΄ότι συναντάται αρκετά συχνά σε ασθενείς με ΣΧΚ.
Εγκλητικά σημεία πόνου (trigger points) στο ΣΧΚ δεν υπάρχουν και αυτό το διαχωρίζει από την ινομυαλγία, νόσο με την οποία το ΣΧΚ μοιράζεται πολλά κοινά συμπτώματα.

Από τον εργαστηριακό έλεγχο

Δεν υπάρχουν εργαστηριακές εξετάσεις που να μας οδηγούν στη διάγνωση του ΣΧΚ και όλες οι εξετάσεις που πραγματοποιούνται αποσκοπούν στον αποκλεισμό άλλων παθήσεων που μιμούνται το ΣΧΚ. Έτσι συνήθως πραγματοποιούνται εξετάσεις για τον αποκλεισμό διαφόρων ενδοκρινοπαθειών (κυρίως παθήσεις του θυρεοειδούς και των επινεφριδίων) ή λοιμωδών νοσημάτων (περιλαμβανομένου του AIDS της φυματίωσης κ.α) ή κακοηθειών που συνήθως μιμούνται το ΣΧΚ.

Το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης  Ασθενειών των ΗΠΑ (CDC) προτείνει τις κάτωθι εξετάσεις σαν ελάχιστες που πρέπει να γίνονται στα πλαίσια διερεύνησης του ΣΧΚ
– Γενική αίματος
– ΤΚΕ
– Έλεγχος ηπατικής λειτουργίας
– Έλεγχος λειτουργίας θυρεοειδούς
– Ηλεκτρολύτες
Μερικοί συστήνουν και την προσθήκη των αντιπυρηνικών αντισωμάτων καθώς και πρωινά επίπεδα κορτιζόλης στο αίμα.

Ένα από τα πιο σταθερά εργαστηριακά ευρήματα στο ΣΧΚ είναι η εξαιρετικά χαμηλή ΤΚΕ που συνήθως κυμαίνεται μεταξύ 0-3. Μια φυσιολογική ΤΚΕ ή ακόμα και μια ΤΚΕ στα ανώτερα φυσιολογικά όρια συνήθως αποκλείουν το ΣΧΚ και παραπέμπουν σε άλλη διάγνωση.

Οι περισσότεροι από τους ασθενείς με ΣΧΚ παρουσιάζουν 2-3 από τις κατωτέρω μη ειδικές παθολογικές εξετάσεις:
– Αυξημένους τίτλους IgM και IgG αντισωμάτων έναντι του ιού κοξάκοι Β (coxsackievirus B)
– Aυξημένους τίτλους ΙgΜ και IgG αντισωμάτων έναντι  του ερπητοϊού 6 (HHV-6)
– Aυξημένους τίτλους IgM και IgG αντισωμάτων έναντι των χλαμυδίων της πνευμονίας ( Chlamydia pneumoniae)
– Mείωση των φυσικών φονικών Τ-λεμφοκυττάρων (NK cells) είτε σε απόλυτο αριθμό είτε σε λειτουργικότητα

Τα λευκά αιμοσφαίρια στο ΣΧΚ είναι φυσιολογικά όπως και ο τύπος τους. Λευκοπενία, λευκοκυττάρωση ή διαταραχές του λευκοκυτταρικού τύπου παραπέμπουν συνήθως σε άλλη πάθηση και όχι ΣΧΚ.

Το ίδιο ισχύει και με τα ηπατικά ένζυμα, τα λευκώματα ορού και την εξέταση ούρων  τα οποία στο ΣΧΚ είναι φυσιολογικά.

Ο απεικονιστικός έλεγχος του εγκεφάλου επίσης είναι αρνητικός μια και τόσο η αξονική όσο και η μαγνητική τομογραφία συνήθως είναι φυσιολογικές ή παρουσιάζουν μη ειδικές αλλοιώσεις. Η τομογραφία εκπομπής ποζιτρονίων (ΡΕΤ scan) μπορεί να δείξει αιματική υποδιήθηση κυρίως της μέτωπο-βρεγματικής περιοχής του εγκεφάλου αλλά και το εύρημα αυτό δεν είναι χαρακτηριστικό του ΣΧΚ.¹⁸

ΠΡΟΓΝΩΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΔΡΟΜΟΥ ΧΡΟΝΙΑΣ ΚΟΠΩΣΗΣ

Όπως και ο τίτλος της νόσου μαρτυρά πρόκειται για μια χρόνια πάθηση η οποία διαδράμει για μεγάλο χρονικό διάστημα ( έτη ή και δια βίου) και η οποία παρουσιάζει υφέσεις και εξάρσεις. Η μέση διάρκεια του ΣΧΚ κυμαίνεται από 3-9 χρόνια. Οι εξάρσεις της νόσου συνήθως προκαλούνται από επισυμβαίνουσες  λοιμώξεις, από στρεσογόνες καταστάσεις από άσκηση ή και από έλλειψη ύπνου. Ίδια πρόγνωση  με αυτή των ενηλίκων έχει το παιδικό ή εφηβικό ΣΧΚ.  Στις περιπτώσεις που η νόσος υποχωρεί ή βρίσκεται σε ύφεση το άτομο ποτέ δεν επανακτά τις προ της νόσου δυνάμεις του. Οι περισσότεροι από τους ασθενείς με ΣΧΚ συνήθως χάνουν τη δουλειά τους ή αναγκάζονται να εργάζονται με μερική απασχόληση (part time).

ΔΙΑΦΟΡΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΔΡΟΜΟΥ ΧΡΟΝΙΑΣ ΚΟΠΩΣΗΣ

Υπάρχει μια μεγάλη σειρά από νοσήματα τα οποία προκαλούν αίσθημα χρόνιας κόπωσης και από τα οποία θα πρέπει να διαφοροδιαγνωσθεί το ΣΧΚ. Τέτοιες παθήσεις  που θα πρέπει να αναζητηθούν και να αποκλεισθούν για να τεθεί η διάγνωση του ΣΧΚ είναι :
– Ψυχιατρικές παθήσεις με προεξάρχουσα την κατάθλιψη
– Χρόνιες καρδιοπάθειες και κυρίως καρδιακή ανεπάρκεια
– Χρόνιες νεφροπάθειες
– Χρόνιες ηπατοπάθειες
– Eνδοκρινοπάθειες με προεξάρχουσες  τις θυρεοειδοπάθειες (κυρίως υποθυρεοειδισμό) και τις παθήσεις των επινεφριδίων (κυρίως ν. Addison)
– Διάφορες νεοπλασίες
– Νοσήματα συνδετικού ιστού
– Χρόνια αναιμία
– Χρόνιες λοιμώξεις (π.χ AIDS, φυματίωση, νόσος Lyme)
– Φλεγμονώδεις  παθήσεις του εντέρου
– Ινομυαλγία
– Κατάχρηση φαρμάκων

Χρειάζεται προσοχή στην ερμηνεία ορισμένων εργαστηριακών ευρημάτων σε ασθενείς με χρόνιες ψυχιατρικές παθήσεις και ινομυαλγία . Η ανεύρεση π.χ υψηλών τίτλων IgG αντισωμάτων έναντι του ιού Epstein-Barr στις δύο ανωτέρω καταστάσεις μπορούν λανθασμένα  να μας οδηγήσουν στη διάγνωση του ΣΧΚ όμως η απουσία νοητικών διαταραχών εύκολα τις διαχωρίζει. Επίσης στο ΣΧΚ λείπουν τα εγκλητικά σημεία πόνου (trigger points) που χαρακτηρίζουν την ινομυαλγία. Για τις άλλες παθήσεις το ιστορικό, η φυσική εξέταση και οι  εργαστηριακές εξετάσεις βάζουν τη διάγνωση της υποκείμενης νόσου και αποκλείουν το ΣΧΚ.

ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΟΥ ΧΡΟΝΙΑΣ ΚΟΠΩΣΗΣ

Στις περισσότερες των περιπτώσεων ΣΧΚ δεν ανευρίσκεται αιτιολογικός παράγοντας και έτσι δεν υπάρχει και αιτιολογική θεραπεία παρά μόνο υποστηρικτική που απευθύνεται στην ανακούφιση από τα συμπτώματα.

Γενικά η θεραπευτική μας προσπάθεια θα πρέπει να αποβλέπει στη:

–          Διατήρηση ή και προοδευτική αύξηση/βελτίωση της σωματικής και νοητικής δραστηριότητας του   ασθενούς

–          Αντιμετώπιση των σωματικών αλλά και ψυχολογικών επιπτώσεων που προκαλεί η νόσος

–          Ανά περίπτωση χορήγηση κάποιου βοηθήματος (φαρμάκου, συμπληρώματος διατροφής) που ενδείκνυται για την περίπτωσή του

Βασικότερο στοιχείο της θεραπευτικής μας προσπάθειας  πρέπει να είναι η προσέγγιση του ασθενούς και η ανάπτυξη μια σχέσης αμοιβαίας εμπιστοσύνης προκειμένου ο ασθενής να ακολουθήσει το όποιο θεραπευτικό πρόγραμμα θα του προτείνουμε. Η εξήγηση στον ασθενή ότι η αρρώστια του δεν βάζει σε κανένα κίνδυνο τη ζωή του αλλά απλώς είναι μια ασθένεια που θέλει το χρόνο της για να αποκατασταθεί και ότι ο χρόνος αυτός είναι μεγάλος και απροσδιόριστος αποτελούν τη βάση μια σωστής προσέγγισης. Ο απλώς καθησυχασμός και η διαβεβαίωση ότι η ασθένεια του γρήγορα θα υποχωρήσει γεμίζει με απογοήτευση και άρση της εμπιστοσύνης του ασθενούς προς το γιατρό αφού είναι σίγουρο ότι τα συμπτώματα θα βασανίσουν τον ασθενή για μεγάλο χρονικό διάστημα (χρόνια). Η εξήγηση επίσης στον ασθενή ότι ο συνεχής εργαστηριακός έλεγχος με ένα μεγάλο αριθμό πανάκριβων  εξετάσεων καθώς και οι επισκέψεις σε διάφορους γιατρούς όχι μόνο δεν προσφέρει διαγνωστικά τίποτα αλλ΄αντιθέτως αυξάνει το άγχος του και κρατά καθηλωμένο το μυαλό του και τη σκέψη του στην ασθένειά του. Στον ασθενή θα πρέπει να εξηγήσουμε με ειλικρίνεια τι γνωρίζουμε για τα αίτια της νόσου του, να τον ενημερώσουμε για την πρόγνωσή της και για το τι περιμένουμε από τη θεραπεία που του προτείνουμε.

Στη θεραπευτική μας προσέγγιση περιλαμβάνονται μη φαρμακευτικά και φαρμακευτικά μέσα με προεξάρχοντα τα μη φαρμακευτικά αφού κανένα φάρμακο μέχρι σήμερα δεν έχει αποδειχθεί αποτελεσματικό στην αντιμετώπιση του ΣΧΚ.

Μέσα στα πλαίσια των μη φαρμακευτικών παρεμβάσεων στον ασθενή μπορούμε να προτείνουμε:

–          Προοδευτική κινητοποίηση ιδιαίτερα των ασθενών που αποφεύγουν λόγω του αισθήματος της υπερβολικής κόπωσης να κάνουν οποιαδήποτε δραστηριότητα. Ένταξη σε ένα πρόγραμμα προοδευτικά αυξανόμενης δραστηριότητας/άσκησης έχει δειχθεί ότι βοηθά σημαντικά τον ασθενή να βγει από την απραξία και να ξεπεράσει το φόβο ότι κάθε προσπάθεια θα χειροτερεύσει την κατάστασή του. Ακόμα και τα άτομα που διατηρούν κάποια δραστηριότητα τα παροτρύνουμε προοδευτικά να την ενισχύσουν. Ενθαρρύνουμε τα άτομα να μην εγκαταλείψουν την εργασία τους και να ενημερώνουν και να συμβουλεύονται το γιατρό εργασίας ή τις κοινωνικές υπηρεσίες όπου αυτά υπάρχουν.

–          Προοδευτική ενεργοποίηση των νοητικών λειτουργιών με προσεκτική επιλογή νοητικών δραστηριοτήτων και ασκήσεων που θα ευχαριστούν τον ασθενή και δεν θα τον αποτρέπουν από το να τις πραγματοποιεί.

–          Ένταξη σε κάποιο πρόγραμμα χαλάρωσης όπως αναπνευστικής ασκήσεις, yoga, διαλογισμός κλπ που συχνά ξεκουράζουν.

–          Δίαιτα με τροφές που αρέσουν στον ασθενή και οι οποίες δεν του προκαλούν συμπτώματα όπως φουσκώματα, ναυτία ή εμέτους. Η ανάγκη ο ασθενής να μην παραμελεί τη διατροφή του και ο ίδιος να ασχολείται με την παρασκευή της βοηθά στην καλή διατήρηση των δυνάμεων και του ενδιαφέροντος για τη ζωή.

–          Γνωσιακή και συμπεριφορική θεραπεία βοηθά σε πολλές περιπτώσεις αφού η σε βάθος γνώση της ασθένειας μας εξοικειώνει με αυτή και απομακρύνει τους φόβους που προκύπτουν από την άγνοιά μας. Επίσης μας βοηθά να τροποποιούμε τη συμπεριφορά μας και να βλέπουμε διαφορετικά την αρρώστια μας και τα συμπτώματά της.

–          Νοητικός γνωσιακός και συμπεριφορικός εστιασμός. Γνωρίζοντας ότι νους και σώμα  αλληλεπιδρούν εκπαιδευόμαστε και ασκούμαστε στο νοητικό διαλογισμό. Σύμφωνα με αυτόν μαθαίνουμε να επικεντρωνόμαστε στο παρόν, το σήμερα και προγραμματίζουμε τις ενέργειές μας στοχεύοντας σε δράσεις που αφορούν το παρόν και δεν αφήνουμε το μυαλό μας να μας κατακρίνει για ενέργειες του παρελθόντος αλλά και ούτε για φόβους του μέλλοντος.

–          Ένταξη σε κάποια ομάδα αυτό-βοηθούμενης υποστήριξης. Η συνεύρεσή μας με άλλα άτομα που πάσχουν από την ίδια ασθένεια μας βοηθά αφ΄ενός να συνειδητοποιούμε ότι δεν είμαστε οι μόνοι που πάσχουμε από ΣΧΚ και αφ΄ετέρου να αντλούμε πληροφορίες για το πώς άλλα άτομα αντιμετωπίζουν ή ξεπερνούν τα προβλήματά τους. Επιπλέον ευρισκόμενοι μέσα στην ομάδα με ομοιοπαθείς πείθονται ότι όντως τα συμπτώματά τους δεν είναι στη φαντασία τους, όπως συχνά υποστηρίζει το οικογενειακό τους περιβάλλον και όχι σπάνια και οι γιατροί τους και αυτό τους ανεβάζει την αυτό-εκτίμησή τους η οποία στα άτομα αυτά είναι σημαντικά μειωμένη.

Φαρμακευτικές θεραπείες που έχουν δοκιμασθεί αλλά τα αποτελέσματά τους θεωρούνται φτωχά και δεν ενδείκνυνται σαν θεραπεία για κάθε ασθενή με  ΣΧΚ είναι:
– Αντι-ιικές θεραπείες μια και οι περισσότερες περιπτώσεις ΣΧΚ συνδέονται με κάποια ίωση που προηγήθηκε της εγκατάστασης του συνδρόμου.
– Αντι-χλαμυδιακή θεραπεία ειδικά σε ορισμένα άτομα με αυξημένους τίτλους IgM αντισωμάτων έναντι χλαμυδίων της πνευμονίας. Σε αυτά τα άτομα η θεραπεία, με χορήγηση τετρακυκλίνης ή δοξικυκλίνης, ίσως αποδειχθεί   αποτελεσματική αν και η αιτιολογική συσχέτιση ΣΧΚ και χλαμυδιακών λοιμώξεων δεν έχει αποδειχθεί.
– Ειδικές δίαιτες  καθώς κι η χορήγηση βιταμινών (σε συμβατικές ή μεγα-δόσεις), ιχνοστοιχείων, μετάλλων  δεν φαίνεται να προσφέρουν καμία βοήθεια  στην ανακούφιση των συμπτωμάτων του ΣΧΚ.
– Κορτιζόνη έχει χορηγηθεί χωρίς αποτελέσματα.
– Αντικαταθλιπτικά δεν παίζουν κανένα σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση του ΣΧΚ εκτός και αν συνοδεύεται από δευτερογενή κατάθλιψη.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
>
1. Fukuda K, Straus SE, Hickie I, Sharpe MC, Dobbins JG, Komaroff A. The chronic fatigue syndrome: a comprehensive approach to its definition and study. International Chronic Fatigue Syndrome Study Group. http://reference.medscape.com/viewpublication/2576″>Ann Intern Med.  1994; 121(12):953-9>
2. Clayton EW. Beyond Myalgic Encephalomyelitis/Chronic Fatigue Syndrome: An IOM Report on Redefining an Illness. JAMA 2015 Feb 10
3. Brurberg KG, Sporstøl Fønhus M, Larun L, Flottorp S, Malterud K. Case definitions for chronic fatigue syndrome/myalgic encephalomyelitis (CFS/ME): a systematic review. BMJ Open 2014;4:e003973. doi:10.1136/bmjopen-2013-003973
4. Capelli E, Zola R, Lorusso L, Venturini L, Sardi F, Ricevuti G. Chronic fatigue syndrome/myalgic encephalomyelitis: an update. Immunopathol Pharmacol. 2010 Oct-Dec. 23(4):981-9
5. Keller B, Pryor J, Giloteaux L. Inability of myalgic encephalomyelitis/chronic fatigue syndrome patients to reproduce VO2 peak indicates functional impairment. Journal of Translational Medicine 2014,12:104 http://www.translational-medicine.com/content/12/1/104
6. de Lange FP, Kalkman JS, Bleijenberg G, et al. Gray matter volume reduction in the chronic fatigue syndrome. Neuroimage 2005;26:777–81
7. Lorusso L, Mikhaylova SV, Capelli E, Ferrari D, Ngonga GK, Ricevuti G. Immunological aspects of chronic fatigue syndrome. Autoimmun Rev 2009;(4):287–91. doi.10.1016/j.autrev.2008.08.003 PMID 18801465
8. Chang C, Warren J, Engels E,  Chronic fatigue syndrome and subsequent risk of cancer among elderly U.S. adults. Cancer 2012; 118(23): 5929–5936. doi:10.1002/cncr.27612
9. Nicolson GL, Gan R, Haier J. Multiple co-infections (Mycoplasma, Chlamydia, human herpes virus-6) in blood of chronic fatigue syndrome patients: association with signs and symptoms. APMIS. 2003 May. 111(5):557-66
10. Komaroff AL, Wang SP, Lee J, Grayston JT. No association of chronic Chlamydia pneumoniae infection with chronic fatigue syndrome. J Infect Dis. 1992 Jan. 165(1):184
11. Harvey SB, Wadsworth M, Wessely S, Hotopf M. Etiology of chronic fatigue syndrome: testing popular hypotheses using a national birth cohort study. Psychosom Med. 2008;70:488-495.
12. Chia JK.The role of enterovirus in chronic fatigue syndrome. J Clin Pathol 2005;58:1126-1132
13. Stoye JP, Silverman RH, Boucher CA, Le Grice SF. The xenotropic murine leukemia virus-related retrovirus debate continues at First International Workshop. Retrovirology. 2010;7:113
14. Stoye JP, Silverman RH, Boucher CA, Le Grice SF. The xenotropic murine leukemia virus-related retrovirus debate continues at First International Workshop. Retrovirology. 2010;7:113
15. Nater UM, Jones JF, Lin J-MS, Maloney E, Reeves WC, & Heim C. Personality Features and Personality Disorders in Chronic Fatigue Syndrome: A Population-Based Study.Psychotherapy and Psychosomatics, 2010;79 (5): 312-318
16. Cunha BA. Crimson. Crescents a possible association with the chronic fatigue syndrome.  Ann Intern Med. 1992;116(4):347
17. Cunha B, Bronze MS. Chronic Fatigue Syndrome Workup. http://emedicine.medscape.com/article/235980-workup
18. Shepherd C. The debate: myalgic encephalomyelitis and chronic fatigue syndrome. J Nurs.    2006;15:662-669