Δρ. Αναστάσιος Ν. Σπαντιδέας

Ηλιοθεραπεία: κίνδυνοι και τρόποι πρόληψης των

• By Tassos Spandideas
• 23 March, 2014
• Comments Off on Ηλιοθεραπεία: κίνδυνοι και τρόποι πρόληψης των

Ο ήλιος αποτελεί αστείρευτη πηγή ενέργειας και ζωής. Εν τούτοις η ηλιακή ακτινοβολία εκτός από τα ανεκτίμητα οφέλη της μπορεί να προκαλέσει σημαντικές βλάβες στην ανθρώπινη υγεία όταν άσκοπα και αλόγιστα εκτιθέμεθα σ’ αυτή.

Ο ερχομός του καλοκαιριού, η μαγεία της καλοκαιρινής θάλασσας και η ομορφιά της καταπράσινης και λουλουδιασμένης υπαίθρου μας παρασύρει για ζωή έξω από τους τοίχους των δωματίων μας. Αυτό όμως συνεπάγεται και μεγαλύτερη χρονικά αλλά και εντονότερη έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία με συνέπεια να αυξάνεται σημαντικά ο κίνδυνος εμφάνισης βλαβών στον οργανισμό μας.

Ο κίνδυνος αυτός έχει αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια με τη μείωση του όζοντος της ατμόσφαιρας. Το όζον ενώ είναι τοξικό και επικίνδυνο στην επιφάνεια της γης, όταν το αναπνεύσουμε, είναι εξαιρετικά χρήσιμο στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας διότι δρα σαν φίλτρο απορροφώντας ένα σημαντικό ποσοστό της βλαπτικής υπεριώδους ακτινοβολίας.

Το όζον (Ο₃) που αποτελεί ένωση τριών ατόμων οξυγόνου (αντί δύο ατόμων που έχει το γνωστό και ζωογόνο αναπνεόμενο οξυγόνο Ο₂) καταστρέφεται από τους χλωροφθοριοάνθρακες, ουσίες που περιέχονται στα διάφορα σπρέϋ. Καταστροφή του όζοντος πρωτοδιαπιστώθηκε το 1974 αλλά έλαβε τραγικές διαστάσεις το 1985 όταν επισημάνθηκε το φαινόμενο της τρύπας του όζοντος στην Ανταρκτική και στη συνέχεια το 1987 στην Αρκτική. Ανάλογο φαινόμενο περιγράφηκε πρόσφατα και πάνω από την Ευρώπη.

Η μείωση του όζοντος της φυσικής αυτής ασπίδας, αναμένεται να έχει σημαντικές επιπτώσεις στη ζωή μας αφού ο οργανισμός μας θα δέχεται σημαντικά μεγαλύτερη ποσότητα υπεριώδους ακτινοβολίας.

Η Ελλάδα είναι μια από τις λίγες Ευρωπαϊκές χώρες με τόση μεγάλη ηλιοφάνεια. Στις νότιες περιοχές της Ελλάδας (Πελοπόννησος, Κρήτη, Ζάκυνθος κ.α.) η ετήσια ηλιοφάνεια φθάνει στις 3.000 ώρες, με αποτέλεσμα το σώμα μας σχεδόν όλο το χρόνο να βρίσκεται υπό την επίδραση της ηλιακής ακτινοβολίας.

Η ένταση όμως της ακτινοβολίας, τους καλοκαιρινούς μήνες, είναι σημαντικά μεγαλύτερη από αυτή των χειμερινών μηνών.

Το δέρμα μας είναι το πρώτο όργανο που λόγω της μεγάλης του επιφάνειας και της άμεσης επαφής του με το φως δέχεται τη μεγαλύτερη ποσότητα της ηλιακής ακτινοβολίας.

Η ακτινοβολία αυτή προκαλεί σωματικές βλάβες που μπορούν να κυμαίνονται από απλά κοκκινίσματα μέχρι επικίνδυνα και/ή θανατηφόρα καρκινώματα. Εκτός όμως από το δέρμα και τα μάτια μας δέχονται άμεσα την ηλιακή ακτινοβολία με κίνδυνο ανάπτυξης καταρράκτου και άλλων βλαβών.

Το δέρμα

Ανατομία του δέρματος

Το δέρμα μας αποτελείται από δύο στιβάδες, την εξωτερική που καλείται επιδερμίτιδα και την εσωτερική που ονομάζεται χόριο. Η επιδερμίδα μας κάνει πολλές δουλειές αλλά η κυριότερη είναι να μας προφυλάσσει από οποιονδήποτε εξωτερικό παράγοντα αφού αποτελεί το φυσικό «κάλυμμα» του οργανισμού μας.

Η επιδερμίδα μας αποτελείται από πολλές σειρές κυττάρων. Η εξωτερική στιβάδα αποτελείται από νεκρά κύτταρα και ονομάζεται κερατίνη στιβάδα. Τα κύτταρα της κερατίνης συνεχώς αποπίπτουν και ανανεώνονται από κύτταρα των εσωτερικών στιβάδων που μεταναστεύουν συνεχώς προς τα πάνω προς την κερατίνη στιβάδα.

Στο όριο μεταξύ της επιδερμίδας και του χορίου υπάρχει η βασική στιβάδα από όπου παράγονται όλα τα νέα κύτταρα της επιδερμίδας. Τα κύτταρα της στιβάδας αυτής διατηρούν το φαινόμενο της συνεχούς μετανάστευσης των βαθύτερων στιβάδων προς τις εξωτερικές και της αντικατάστασης των νεκρουμένων και αποπιπτόντων κυττάρων από νέα ζωντανά κύτταρα.

Στη βασική στιβάδα φιλοξενούνται τα μελανοκύτταρα που παράγουν τη μελανίνη στην οποία οφείλουμε το χρώμα του δέρματός μας. Όσο πιο πολύ μελανίνη εναποτίθεται στο δέρμα τόσο πιο μαύρο φαίνεται αυτό.

Όταν η υπεριώδης ακτινοβολία έλθει σε επαφή με τα μελανοκύτταρα τα ερεθίζει για μεγαλύτερη παραγωγή μελανίνης και κατά συνέπεια για μαύρισμα του δέρματος.

Η μελανίνη απορροφά σημαντικές ποσότητες ακτινοβολίας και έτσι αποτελεί τη φυσική ασπίδα του οργανισμού μας.

Η υπερβολική έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία προκαλεί εκτός των άλλων και βλάβη των αγγείων του δέρματος. Στη βλάβη αυτή οφείλεται το κόκκινο χρώμα που παίρνουν τα ακάλυπτα μέρη του σώματος όταν εκθέτουν στην ηλιακή ακτινοβολία.

Το χόριο του δέρματος βρίσκεται κάτω από την επιδερμίδα και είναι πλούσιο σε ισχυρές ίνες κολλαγόνου και ελαστίνης που δίνουν στο δέρμα σφρίγος και ελαστικότητα. Οι ίνες κολλαγόνου και ελαστίνης παράγονται από ειδικά κύτταρα του χορίου που λέγονται ινοβλάστες.

Όσο μεγαλώνουμε το δέρμα χάνει μέρος της ελαστικότητάς του και ρυτιδώνεται (ζαρώνει). Σύμφωνα με υπολογισμούς, το δέρμα μας μετά την ηλικία των 18 ετών χάνει 1% της βιολογικής του δύναμης κάθε χρόνο. Η υπερβολική έκθεση στον ήλιο έχει παρόμοια αποτελέσματα με το γήρας, κάνοντας το δέρμα μας να φαίνεται πιο γερασμένο απ’ ότι είναι.

Η έκθεση επίσης στην υπεριώδη ακτινοβολία μπορεί να προκαλέσει απώλεια της απαλότητος και της ευπλαστότητας του δέρματος. Οι αλλοιώσεις αυτές του δέρματος οφείλονται στην τοξική δράση της υπεριώδους ακτινοβολίας στους ινοβλάστες οι οποίοι αρχίζουν να συνθέτουν κακής ποιότητας ελαστίνη και κολλαγόνο.

Χαρακτηριστικά σημεία της γήρανσης του δέρματος είναι η εμφάνιση ρυτίδων (ζάρες), μελαχρωματικών κηλίδων (φακίδες), ευρυαγγειών (διεύρυνση μικρών αγγείων του δέρματος), ατροφία (λεπτό και εύθραυστο δέρμα) και η γενική χαλάρωση του δέρματος το οποίο εύκολα πλέον πτυχώνεται.

Ηλιακά εγκαύματα και προστασία του δέρματος από αυτά

Η έντονη ακτινοβολία του ηλίου το καλοκαίρι, το ελαφρύ ντύσιμο και ιδιαίτερα η επιθυμία πολλών ατόμων να μαυρίσουν είναι τα κύρια αίτια των ηλιακών εγκαυμάτων.

Τα δέρμα μας μπορεί να μας προστατεύει αλλά οι δυνατότητες του είναι περιορισμένες και εξαντλούνται όταν εκτιθέμεθα για μεγάλο χρονικά διάστημα σε έντονη ακτινοβολία.

Η υπερβολική έκθεση στον ήλιο δημιουργεί εγκαύματα τα οποία εκδηλώνονται με έντονο κοκκίνισμα και ξεφλούδισμα. Χρειάζεται χρόνος για να δημιουργηθεί το έγκαυμα γι’ αυτό όταν εμφανισθεί το κοκκίνισμα και η φαγούρα η βλάβη στο δέρμα ήδη έχει προχωρήσει.

Αν και τα ηλιακά εγκαύματα είναι συνήθως φαινόμενο κατά τους καλοκαιρινούς μήνες εν τούτοις δεν αποτελούν την πιο σοβαρή βλάβη που παρουσιάζει το δέρμα από την υπερβολική έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία. Όπως ήδη είπαμε ο καρκίνος του δέρματος αποτελεί την πιο σοβαρή συνέπεια της ηλιακής ακτινοβολίας.

Στην Αγγλία, μια χώρα με μικρή ηλιοφάνεια και όχι τον καυτερό ήλιο της Ελλάδας, κάθε χρόνο παρουσιάζονται 30.000 νέες περιπτώσεις καρκίνου του δέρματος. Στην Ελλάδα τα πράγματα πρέπει να είναι χειρότερα αλλά δυστυχώς στατιστικές δεν υπάρχουν.

Οι ειδικοί λένε ότι ο μεγαλύτερος κίνδυνος για την ανάπτυξη μελανώματος (της πιο θανατηφόρου μορφής καρκίνου του δέρματος) είναι η για μικρά διαστήματα έκθεση σε έντονη ακτινοβολία κάτι που συμβαίνει στα περισσότερα άτομα όταν πηγαίνουν διακοπές.

Όσο πιο λευκωπό είναι το δέρμα και όσο πιο εύκολα παθαίνει κανείς εγκαύματα τόσο πιο μεγάλος ο κίνδυνος ανάπτυξης του δέρματος.

Τι πρέπει να κάνουμε λοιπόν για να προστατευθούμε από τη βλαπτική ηλιακή ακτινοβολία; Κατωτέρω δίνονται μερικές πρακτικές συμβουλές:

1. Αποφεύγεται όσο μπορείτε την άσκοπη έκθεση στον ήλιο. Αν αυτό είναι αδύνατο φοράτε καπέλο (με πλατύγυρο) και φανελάκι ή πουκάμισο. Γενικά αφήνετε όσο το δυνατόν μικρότερη επιφάνεια του δέρματός σας ακάλυπτη.

Θυμηθείτε ότι ορισμένα μέρη του σώματός μας όπως π.χ. τα χείλη, τα βλέφαρα, τα αυτιά, η μύτη και οι πλάτες είναι εξαιρετικά ευαίσθητα γι’ αυτό πρέπει να προστατεύονται.

1. Αποφεύγεται τους περιπάτους ή την ηλιοθεραπεία τις μεσημεριανές ώρες επειδή τότε η ακτινοβολία έχει τη μέγιστη ισχύ της.
2. Αν θέλετε να μαυρίσετε φροντίστε αυτό να γίνει σιγά – σιγά με έκθεση στον ήλιο όχι πάνω από μισή ώρα στην αρχή για να αποφύγετε τα εγκαύματα.
3. Είναι λάθος να νομίζετε ότι για να μαυρίσετε πρέπει να καείτε. Το αργό μαύρισμα είναι καλύτερο και διαρκεί περισσότερο.
4. Είναι λάθος να νομίζετε ότι από τη στιγμή που μαυρίσατε δεν χρειάζεσθε προστασία. Αυτό ισχύει ακόμα περισσότερο για τα άτομα που μαύρισαν χρησιμοποιώντας λάμπες ή θαλάμους υπεριώδους ακτινοβολίας (τα γνωστά solarium).
5. Να θυμάστε ότι ακόμη και όταν υπάρχει συννεφιά είναι δυνατόν να παρουσιασθούν εγκαύματα.
6. Τα μωρά και τα μικρά παιδιά είναι εξαιρετικά ευαίσθητα στην ηλιακή ακτινοβολία. Το 50% της υπεριώδους ακτινοβολίας που δεχόμαστε σε όλη μας τη ζωή το παίρνουμε τα πρώτα 20 χρόνια.

Σήμερα πιστεύεται ότι το κακοήθες μελάνωμα των ενηλίκων οφείλεται σε παρατεταμένη και έντονη έκθεση στον ήλιο κατά την παιδική ηλικία ιδιαίτερα σε άτομα που υπέστησαν σοβαρά ηλιακά εγκαύματα.

Όλα τα μωρά κάτω των 6 μηνών δεν πρέπει να εκτίθενται καθόλου στην άμεση ηλιακή ακτινοβολία ενώ τα παιδιά μέχρι 2 ετών πρέπει να παραμένουν στην σκιά.

Τα παιδιά πρέπει πάντα να φοράνε φανελάκι και πλατύγυρο καπέλο όταν βρίσκονται έξω από το σπίτι.. Το πλατύγυρο καπέλο πλεονεκτεί διότι καλύπτει όλο το πρόσωπο και τον αυχένα κάτι που δεν επιτυγχάνουν τα άλλα.

Πρέπει να φροντίζουν τα παιδιά να παίζουν σε σκιερά μέρη και ποτέ να μη εκτίθεται στην ηλιακή ακτινοβολία μεταξύ 11:30 π.μ. και 3:30 μ.μ.

Τα παιδιά εκτός του κινδύνου των εγκαυμάτων διατρέχουν και τον κίνδυνο της αφυδάτωσης για αυτό πρέπει να μεριμνούμε για άφθονη λήψη δροσερών υγρών.

1. Χρησιμοποιείται πάντοτε κατά την ηλιοθεραπεία σας κάποια προστατευτική αντιηλιακή κρέμα ή λάδι. Μάθετε να διακρίνετε κάθε τέτοιο σκεύασμα από τον βαθμό αντιηλιακής προστασίας που παρέχει.

Σήμερα υπάρχουν πολλά τέτοια σκευάσματα και κάθε ένα από αυτά αναφέρει τον βαθμό προστασίας που προσφέρει. Κατά συνέπεια όταν διαλέγεται ένα αντιηλιακό ο παράγοντας αντιηλιακής προστασίας ή SPF (Sun Protection Factor) όπως αναγράφεται διεθνώς είναι ο πιο σπουδαίος δείκτης που πρέπει να αναζητείται. Ο δείκτης αυτός αντιπροσωπεύει τον βαθμό προστασίας που προσφέρει το προϊόν βασικά έναντι της UVB ακτινοβολίας.

Ο βαθμός προστασίας SPF αναφέρεται με ένα αριθμό ο οποίος συνήθως αναγράφεται στην πρόσθια επιφάνεια όλων των ανιηλιακών προϊόντων. Όσο πιο λευκωπό – ξανθωπό είναι το δέρμα μας τόσο πιο μεγάλος SPF απαιτείται για την αποτελεσματική του προστασία.

Οι δείκτες προστασίας ξεκινούν από 2 και φθάνουν μέχρι 25 ή και 30 ή και ακόμα υψηλότερα. Τι σημαίνουν όμως αυτοί οι αριθμοί; Με απλά λόγια ο αριθμός αντιηλιακής προστασίας SPF δεν μας λέει τίποτα άλλο παρά τον παρά πάνω χρόνο που μπορεί το άτομο να παραμείνει εκτιθέμενο στον ήλιο χωρίς να παρουσιάζει εγκαύματα.

Aν π.χ. ένα άτομο αρχίζει να καίγεται μετά από 10 λεπτά παραμονής στον ήλιο (αυτό βέβαια εξαρτάται από τον τύπο του δέρματος, το μέρος του σώματος που εκτίθεται και την ώρα της ημέρας) τότε ένα προϊόν με Δείκτη Αντιηλιακής Προστασίας (SPF) 6 του επιτρέπει να εκτεθεί στον ήλιο για χρόνο 6 φορές περισσότερο απ’ ότι αν δεν χρησιμοποιούσε αντιηλιακό δηλ. 6 x 10 λεπτά = 60 λεπτά.

Ένας σχετικά νέος συμβολισμός που αφορά την προστασία από την UVA που παρέχουν τα αντιηλιακά προϊόντα είναι τα αστέρια.

Ο συμβολισμός αυτός συνήθως αναγράφεται στην πίσω επιφάνεια των προϊόντων και κυμαίνεται από ένα αστέρι για αυτά που ασκούν ήπια, δύο αστέρια για αυτά που ασκούν καλή, τρία αστέρια για αυτά που ασκούν πολύ καλή και τέσσερα αστέρια για αυτά που ασκούν μέγιστη προστασία έναντι της UVA ακτινοβολίας. Έτσι ένα άτομα που πάει να αγοράσει κάποιο αντιηλιακό πρέπει κατά σειρά να αναζητήσει:

• Τον σωστό δείκτη αντιηλιακής προστασίας που ταιριάζει με το δέρμα του  και ο οποίος αναφέρεται με τα αρχικά SPF και ένα αριθμό. Ο αριθμός αυτός βρίσκεται αναγεγραμμένος στην προσθία επιφάνεια του προϊόντος.
• Τον σωστό δείκτη προστασίας έναντι της UVA ακτινοβολίας. Ο δείκτης αυτός εκφράζεται με αστέρια και βρίσκεται στην οπισθία επιφάνεια του προϊόντος και
• Τη μορφή υπό την οποία επιθυμεί το προϊόν δηλ. κρέμα, λοσιόν, γέλη κοκ.

Πρέπει να γνωρίζετε ότι τα προϊόντα με υψηλούς δείκτες προστασίας δεν εμποδίζουν το μαύρισμα αλλά απλώς το καθυστερούν σε βαθμό τέτοιο που δίνεται η ευκαιρία στο δέρμα μας να προσαρμοστεί χωρίς να καεί.

Τα αντιηλιακά με τους υψηλότερους δείκτες προστασίας χρειάζονται στην αρχική φάση έκθεσή μας στον ήλιο ενώ στη συνέχεια μπορούμε προοδευτικά όσο το δέρμα μας μαυρίζει να χρησιμοποιούμε αντιηλιακά με μικρότερους δείκτες προστασίας.

Επειδή τα τελευταία χρόνια πολλά προϊόντα προβάλουν ιδιαίτερα την προστασία έναντι της UVA ακτινοβολίας θα πρέπει να ξέρετε ότι η ακτινοβολία αυτή είναι υπεύθυνη κυρίως για τη γήρανση και ρυτίδωση του δέρματος ενώ η UVB είναι αυτή που προκαλεί τα ηλιακά εγκαύματα και τον καρκίνο του δέρματος.