Δρ. Αναστάσιος Ν. Σπαντιδέας

Άσθμα όσα πρέπει να γνωρίζετε

• By Tassos Spandideas
• 22 March, 2014
• Comments Off on Άσθμα όσα πρέπει να γνωρίζετε

Το άσθμα είναι μία χρόνια πάθηση του αναπνευστικού συστήματος που κύριο χαρακτηριστικό της είναι η δύσπνοια. Η δύσπνοια οφείλεται σε παροδική στένωση των βρόγχων δηλ των αγωγών μέσω των οποίων γίνεται η είσοδος και η έξοδος του αέρος στα πνευμόνια.

Το άσθμα διακρίνεται αδρά σε 2 μεγάλες κατηγορίες ήτοι στο :

1. Εξωγενές ή αλλεργικό άσθμα
2. Ενδογενές ή μη αλλεργικό άσθμα

Το εξωγενές άσθμα οφείλεται κυρίως στην επίδραση διαφόρων παραγόντων που προέρχονται από έξω, δηλ. από το περιβάλλον και λέγονται αλλεργιογόνα. Η μορφή αυτή του άσθματος προσβάλει συνήθως την παιδική ηλικία και οφείλεται κυρίως σε αλλεργική αντίδραση του οργανισμού προς τους εξωγενείς παράγοντες. Όχι σπάνια συνυπάρχουν ή προηγούνται  άλλες αλλεργικές παθήσεις όπως π.χ αλλεργική ρινίτις ή έκζεμα

Το ενδογενές άσθμα, σε αντίθεση με ότι συμβαίνει στο εξωγενές, δεν ανευρίσκεται κανένας παράγοντας που να θεωρείται υπεύθυνος για την πρόκλησή του, γι’ αυτό και η μορφή αυτού του άσθματος είναι γνωστή και σαν άσθμα αγνώστου αιτιολογίας.

Το εξωγενές άσθμα έχει σημαντικά καλύτερη εξέλιξη από το ενδογενές, αφού το μεγαλύτερο ποσοστό των παιδιών είτε απαλλάσσονται από την νόσο τους είτε βελτιώνονται σημαντικά σε βαθμό που να μην χρειάζονται περισσότερα από μερικά προληπτικά ή θεραπευτικά μέτρα για να ελέγχουν την πάθησή τους.

Η θεραπευτική αντιμετώπιση του εξωγενούς άσθματος είναι συχνά ευκολότερη και πιο αποτελεσματική απ’ αυτή του ενδογενούς άσθματος. Πολλές φορές η εντόπιση και η αποφυγή του υπεύθυνου αλλεργιογόνου, όπου αυτή είναι δυνατή, μπορεί να αποτελεί και την μόνη θεραπεία. Στις περιπτώσεις που επιμένει και σε μεγαλύτερες ηλικίες μπορούμε να προβούμε σε απευαισθητοποίηση του ατόμου με ειδικά εμβόλια

Αλλες μορφές άσθματος
Εκτός από τον παραπάνω διαχωρισμό του άσθματος στις δύο μεγάλες κατηγορίες υπάρχουν και ορισμένες μορφές με χαρακτηριστικές ιδιότητες. Αυτές είναι :

1. Το άσθμα μετά από άσκηση. Στη μορφή αυτή του άσθματος οι κρίσεις δύσπνοιας επέρχονται μετά από άλλοτε άλλου βαθμού άσκηση.
2. Το επαγγελματικό άσθμα. Η μορφή αυτή του άσθματος εμφανίζεται σε άτομα που έρχονται σε επαφή με διάφορες εισπνεόμενες ουσίες που σχετίζονται με το επαγγελματικό περιβάλλον (π.χ. αλεύρι σε αρτοποιούς, σκόνη ξύλου σε μαραγκούς, βαφές χρωμάτων σε βαφείς κ.λ.π.).
3. Το νυχτερινό άσθμα. Χαρακτηριστικό της μορφής αυτής του άσθματος είναι ότι οι κρίσεις δύσπνοιας επέρχονται κατά την διάρκεια της νύκτας ή τις πρώτες πρωινές ώρες. Το νυκτερινό άσθμα παρουσιάζεται ιδιαίτερα σε ασθματικούς που δεν θεραπεύουν επαρκώς το άσθμα τους κατά την διάρκεια της ημέρας.

Αιτίες που προκαλούν άσθμα

Η εξήγηση της αιτιολογίας του άσθματος δεν είναι απλή και τουλάχιστον δεν φαίνεται να οφείλεται σε ένα μόνο παράγοντα. Παράγοντες που μέχρι τώρα είναι γνωστοί και σχετίζονται με την εμφάνιση του άσθματος είναι :

1. Αλλεργία. Όπως ήδη αναφέρθηκε η αλλεργία είναι ιδιαίτερη συχνή στα νεαρά άτομα. Στις πιο γνωστές ουσίες που προκαλούν αλλεργία, ανήκουν γύρεις διαφόρων δένδρων ή φυτών, μύκητες, οικιακή σκόνη (ή καλύτερα παράσιτα που ζουν στη σκόνη), τρίχες ή λέπια ζώων, πούπουλα, φάρμακα και τροφές όπως π.χ. τα γαλακτοκομικά προϊόντα, αυγά στάρι, καρύδια, σοκολάτα, ψάρι, οστρακοειδή κ.ά.

2. Λοιμώξεις κυρίως του αναπνευστικού συστήματος όπως π.χ. κρυολογήματα, γρίπη, ιγμορίτιδα κ.ά.

3. Ψυχολογικοί παράγοντες όπως έντονη χαρά ή λύπη.

4. Περιβαντολογικοί παράγοντες όπως η αναπνοή καπνών και μολυσμένου ατμοσφαιρικού αέρα.

5. Επαγγελματικοί παράγοντες όπως η εισπνοή κόνεων ή αερίων μπορούν να προκαλέσουν την εμφάνιση της ειδικής μορφής άσθματος που λέγεται επαγγελματικό. Το αλεύρι, τα ρινίσματα ξύλου, οι αναθυμιάσεις χρωμάτων ή λιωμένων μετάλλων, αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα ουσιών που συναντώνται στον εργασιακό χώρο και που πολλές φορές ευθύνονται για την πρόκληση επαγγελματικού άσθματος.

5. Kληρονομικοί παράγοντες. Είναι γνωστό ότι το άσθμα ιδιαίτερα το αλλεργικό, είναι συχνότερο σε  παιδιά των οποίων οι γονείς υποφέρουν από άσθμα ή άλλα αλλεργικά νοσήματα

Εξέλιξη (πρόγνωση) του άσθματος

Το άσθμα γενικά θεωρείται ότι έχει καλή εξέλιξη. Αυτό ισχύει περισσότερο για το παιδικό άσθμα και οφείλεται στο γεγονός ότι η αλλεργική αντίδραση των βρόγχων συνήθως δεν προκαλεί μόνιμες βλάβες στους ιστούς.

Υπολογίζεται ότι πάνω από το 70% των παιδιών που πάσχουν από ήπιο άσθμα ή έχουν σποραδικές κρίσεις ή το άσθμα τους εμφανίσθηκε σχετικά αργά απαλλάσσονται από κάθε σύμπτωμα μέχρι την ηλικία των 14 ετών. Αντίθετα στα παιδιά με βαρύ άσθμα το ποσοστό που παραμένει ελεύθερο συμπτωμάτων στην ηλικία αυτή ανέρχεται στο 20%.

Αν και όπως είπαμε, στην πλειονότητα των παιδιών τα συμπτώματά τους εξαφανίζονται με την ενηλικίωσή τους, εν τούτοις παραμένει συνήθως μία «ασθματική προδιάθεση» και είναι δυνατόν αργότερα στη ζωή του το άτομο να ξαναεμφανίσει είτε μεμονωμένες κρίσεις είτε να ξαναγίνει ασθματικό. Σε πολλές περιπτώσεις το ξανακύλισμα της νόσου εξαρτάται από περιβαντολλογική ή επαγγελματική έκθεση του ατόμου σε αλλεργιογόνα ή σε άλλες ερεθιστικές ουσίες.

Είναι θανατηφόρος αρρώστια το άσθμα;

Είναι γενικά παραδεκτό ότι το άσθμα είναι μια αρρώστια που ταλαιπωρεί αλλά δεν σκοτώνει αφού η θνησιμότητά του δεν διαφέρει σημαντικά από την θνησιμότητα πολλών άλλων χρόνιων παθήσεων. Οι θάνατοι από άσθμα συνήθως οφείλονται είτε στην καθυστέρηση αναζήτησης βοήθειας από το γιατρό, είτε σε μη σωστή εκτίμηση της βαρύτητας της νόσου, είτε σε ανεπαρκή θεραπευτική αντιμετώπισή της.

Το άσθμα εξελίσσεται σε σοβαρή και δυνητικά θανατηφόρο πάθηση όταν η αντιμετώπισή του δεν είναι επαρκής και σωστή. Η μη έγκαιρη και σωστή αντιμετώπιση του άσθματος οδηγεί σε βλάβες των βρόγχων και των πνευμόνων οι οποίες όταν χρονίσουν γίνονται μόνιμες και μη επανορθώσιμες.

Κατά συνέπεια η έγκαιρη και σωστή αντιμετώπιση του άσθματος προφυλάσσει από την εγκατάσταση μόνιμων βλαβών στους βρόγχους και στους  πνεύμονες ενώ παράλληλα εξασφαλίζει στον ασθενή φυσιολογική ζωή.

Μπορεί ο ασθματικός να ζει φυσιολογικά;

Αν η θνησιμότητα του άσθματος είναι μικρή δεν συμβαίνει το ίδιο και με την νοσηρότητα, δηλαδή την αναπηρία που προκαλεί η νόσος. Πράγματι, σε ανεπαρκώς θεραπευόμενους ασθενείς, η ποιότητα ζωής των επηρεάζεται έντονα. Ο ασθματικός ασθενής, τουλάχιστον στη φάση των παροξύνσεων της νόσου του, στερείται βασικών επαγγελματικών, κοινωνικών και οικογενειακών απολαβών.

Θεωρείται απαράδεκτο με τα σημερινά μέσα αντιμετώπισης της νόσου να υπάρχουν ασθματικοί που να ανέχονται τον υποβαθμισμένο ποιοτικά αυτό τρόπο διαβίωσης. Είναι άπειρα τα παραδείγματα όπου η σωστή αντιμετώπιση του άσθματος όχι μόνο δεν στέρησε καμία χαρά της ζωής στους ασθενείς αλλά αντίθετα τους βοήθησε απαλλαγμένους πλέον από τα συμπτώματα της νόσου των, να διακριθούν και να διαπρέψουν σε κάθε τομέα δραστηριότητος.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι υψηλές επιδόσεις πολλών ασθματικών αθλητών με αποκορύφωμα την στέψη τριών «χρυσών» Αυστραλών Ολυμπιονικών στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1980, οι οποίοι απέδειξαν ότι δεν υπάρχουν φραγμοί και περιορισμοί στις φιλοδοξίες και επιδιώξεις του ασθματικού για μία φυσιολογική ζωή.

Υπάρχει θεραπεία για το άσθμα;

Σήμερα έχουμε στη διάθεσή μας αρκετά μέσα με τα οποία μπορούμε να επαναφέρουμε αρκετούς ασθματικούς ασθενείς στο φυσιολογικό τρόπο ζωής, περιλαμβανόμενης και της αθλήσεως ή της ασκήσεως εφ’ όσον ο ασθενής το επιθυμεί. Στόχοι κάθε θεραπευτικής προσπάθειας του άσθματος πρέπει να είναι :

• Το άτομο να μην παρουσιάζει συμπτώματα τόσο κατά την διάρκεια της ημέρας όσο και κατά την διάρκεια της νύκτας. · Να μην υπάρχουν περιορισμοί στον τρόπο ζωής του ασθενούς.
• Να μην υπάρχει ανάγκη για επείγουσες θεραπείες ή έκτακτες ιατρικές επισκέψεις.Οι στόχοι αυτοί μπορούν να επιτευχθούν με :
  1. Την εφαρμογή γενικών μέτρων.
  2. Την χορήγηση κατάλληλης φαρμακευτικής αγωγής.

  Στην εφαρμογή των γενικών μέτρων περιλαμβάνεται :
  Α) Η αποφυγή αλλεργιογόνων που αποδεδειγμένα προκαλούν κρίσεις. Η ανίχνευση των αλλεργιογόνων γίνεται με ειδικές εξετάσεις (δερματικά τεστ, εξέταση αίματος κ.ά.). Η αποφυγή των αλλεργιογόνων δεν είναι πάντα εύκολη (π.χ. αλλεργία στη σκόνη του δαπέδου). Στη περίπτωση του επαγγελματικού άσθματος για την αποφυγή του αλλεργιογόνου το άτομο μπορεί να φθάσει μέχρι και αλλαγή του επαγγέλματος.
  Β) Έγκαιρη αντιμετώπιση των «κρυολογημάτων’ του αναπνευστικού.
  Γ) Αποφυγή εισπνοής ερεθιστικών ουσιών όπως π.χ. καπνών τσιγάρου ή άλλων αναθυμιάσεων όπως χρωμάτων, βενζίνης, βιομηχανικών ουσιών, κ.ά.
  Δ) Αποφυγή εντόνου ασκήσεως. Πολλοί ασθματικοί μπορούν να προσδιορίσουν και από μόνοι τους την ένταση της άσκησης πέρα από την οποία τους πιάνει δύσπνοια.
  Ε) Αποφυγή έκθεσης σε έντονες μεταβολές της θερμοκρασίας και ιδιαίτερα εισπνοής ψυχρού αέρα.
  ΣΤ) Αποφυγή εντόνων συναισθηματικών φορτίσεων (λύπης και χαράς). Παράλληλα με τα ανωτέρω γενικά μέτρα χορηγείται στον ασθενή και η κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή.

Φάρμακα για το άσθμα

Τα φάρμακα που χορηγούμε για την αντιμετώπιση του άσθματος διακρίνονται σε :
1. Ανακουφιστικά ή όπως αλλιώς λέγονται βρογχοδιασταλτικά και είναι εκείνα που χορηγούνται πάνω στην κρίση και στοχεύουν στην άμεση ανακούφιση του ασθενούς από τη δύσπνοια και
2. Προληπτικά που είναι αυτά που χορηγούνται στα ενδιάμεσα των κρίσεων διαστήματα και στοχεύουν στο να προλαμβάνουν την επέλευση νέων κρίσεων.

Τα βρογχοδιασταλτικά φάρμακα δρουν στις συνεσπασμένες μυϊκές ίνες που περιβάλουν τους βρόγχους προκαλώντας χαλάρωση αυτών και κατά συνέπεια διάνοιξη των αποφραγμένων αεροφόρων οδών. Μερικά φάρμακα μπορούν να δράσουν και σαν ανακουφιστικά και σαν προληπτικά. Αν και τα βρογχοδιασταλτικά φάρμακα μπορούν να χορηγηθούν υπό πολλές μορφές (εισπνοές, ενέσεις, χάπια, υπόθετα, σιρόπια) εν τούτοις πιο αποτελεσματική και πιο ενδεδειγμένη μορφή για την αντιμετώπιση της ασθματικής κρίσης είναι οι εισπνοές και αυτό γιατί με τον τρόπο αυτόν εξασφαλίζουμε  την τοπική στους βρόγχους δράση των φαρμάκων αποφεύγοντας τις παρενέργειες που προκαλεί η συστηματική (από του στόματος ή με ενέσεις) χορήγησή τους.